Yayıncı: Lozan Mübadilleri Vakfı

Proje ortağı: Bgst-Kardeş Türküler

Editörler: Çimen Turan, Müfide Pekin, Sefer Güvenç

Derleyenler: Çimen Turan, Müfide Pekin, Sefer Güvenç

CD Editörleri: Muammer Ketencoğlu, Ülker Uncu

Notalama: Nesibe Özgül Özgüven

Ebat: 21×29.5 cm

Sayfa sayısı: 128

İç kağıt: 1. Hamur 90 gr.

Baskı: Tek renk

Dil: Türkçe, Makedonca, Pomakça, Rumca, Vlahça

Matbaa: Ekin Ajans

Baskı tarihi: Eylül 2007, İstanbul

ISBN: 978-975-97905-3-0

ÖNSÖZ YERİNE…

30 Ocak 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan şehrinde Türkiye ve Yunanistan arasında imzalanan “Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi” ile İstanbul ve Batı Trakya hariç “Türkiye’de yerleşik Rum Ortodoks dininden olan tüm Türk vatandaşları ile Yunanistan’da yerleşik Müslüman dininden olan tüm Yunan vatandaşlarının zorunlu mübadelesi (değişimi) öngörülmüştü. 18 Ekim 1912 tarihinden sonraki göçleri de kapsayan bu sözleşme ile her iki ülkeden yaklaşık iki milyon insan doğdukları toprakları terk etmek zorunda kalmıştır. Mübadeleye tabi tutulan insanlar aslında, Osmanlı İmparatorluğunun Rumeli ve Adalar diye bilinen bölgelerinde uzun yıllar yaşamış olan halklardır. Bir başka deyişle; bu insanlar Balkan Savaşı, I:Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı ertesinde bu günkü sınırların oluşturulduğu bir dönemde yurtlarından zorla koparılan insanlardır. Nüfus mübadelesinde din kriteri temel alındığından Yunanistan’dan gelen Müslüman dininden mübadiller günlük yaşamlarında Türkçe dışında Rumca, Makedonca, Pomakça, Vlahça (Ulahça) gibi farklı dil ve lehçeler konuşuyorlardı.

Girit, Yanya, Grebene – Nasliç yöresinden gelen mübadillerin ana dilleri Rumca’dır. Ne var ki bu üç yöreden gelenlerin Rumcası, lehçe, şive ve bazı sözcükler bakımından önemli farklılıklar göstermektedir. Girit’ten gelenler konuştukları dile “Kritika” diyorlar. Girit Rumca’sının içinde antik Yunanca’dan kalma sözcüklerin fazlalığı dikkat çekmektedir. Gerebene-Nasliç yöresinden olanlar aynı kent veya köyden olan birinden “memleketlim” anlamında “Patriyotis/Patriyotisa olarak söz etmekte ve konuştukları dile “Patriyotça” demektedirler. Bu gün Yunanistan’daki adları Kastorya ( Kesriye-Kostur) ve Edessa (Vodina-Karacaova) olan yörelerden gelen mübadiller konuştukları dile bazen Makedonca, bazen Pomakça, bazen Bulgarca bazen de “Muacırca” ya da çok yaygın bir ifade ile “Bizim Dil” demektedirler.

Bu yörelerden gelen insanların konuştukları dil de bugünkü Makedonya Cumhuriyeti’nde konuşulan dilden oldukça büyük ölçüde farklılıklar göstermektedir.

Sayıları çok az da olsa mübadele ile Türkiye’ye gelen mübadiller arasında ana dilleri Vlahça (Ulahça) olanlar da vardır. Bu insanlar Edessa (Vodina-Karacaova)’nın Notya köyünden göç etmişlerdir. Konuştukları dil Latin kökenli bir dildir. Romence’nin bir lehçesi denilebilir.

Drama’nın kuzeyindeki dağlık bölgelerden gelen mübadiller ise konuştukları ana dile Pomakça demektedirler. Bulgarca’nın bir lehçesi diyebileceğimiz bu dil de bugün konuşulan Bulgarca’dan farklıdır. Taşınmaz her türlü mal varlıklarını, sevdiklerinin mezarlarını geride bırakan bu insanlar, beraberlerinde sadece birkaç parça taşınabilir eşya ile somut olmayan kültürel miraslarını; dillerini/lehçelerini, o dilde söyledikleri türkülerini/şarkılarını, manilerini kısacası belleklerini getirmişlerdir.

Türk-Yunan Nüfus mübadelesinin üzerinden 84 yıl geçmiştir. Ne yazık ki bugüne kadar Mübadele ile gelen bu insanların dilleri ve kültürleri üzerine pek fazla araştırma yapılmamış, kendi ana dillerinde söyledikleri şarkı/türkü ve maniler derlenerek kayıt altına alınamamıştır.

Lozan Mübadilleri Vakfı, Avrupa Birliği tarafından fon desteği sağlanan, T.C Turizm ve Kültür Bakanlığı tarafından uygulanan “Türkiye’de Kültürel Hakların Desteklenmesi-Kültürel Girişimler Destek Hibe Programı” kapsamında mübadillerin günlük hayatlarında kullandıkları geleneksel dil ve kültürlerinin yok olmasının önlenmesine, kullanımının zenginleştirilmesine, Türkiye’de kültürel çeşitliliğin farkına varılmasına, kültürel toleransın desteklenmesine katkıda bulunmak amacıyla “Belleklerdeki Güzellik: Mübadele Türküleri” adlı bir derleme projesi hazırlayarak bu alanda hissedilen eksikliği gidermeyi amaçlamıştır.

Proje ortağımız BGST/Kardeş Türküler ile birlikte yürütülen bu proje çerçevesinde Balıkesir, Bursa, Edirne ve İstanbul illerini, bu illere bağlı ilçeleri ve köyleri kapsayan çalışmalar sırasında içlerinde mübadeleden önce doğmuş olan 1.kuşakların da olduğu Türkçe dışında farklı ana dilleri konuşan 90 kişi ile görüşme yapılmıştır.

Belleklerde getirilen şarkı ve türkülerin Türkçe olanlarının bir kısmı günümüze kadar söylenerek geldi. Klasik Türk müziği formundaki bazı şarkılar, Rumeli Türküleri gibi…

“Belleklerdeki Güzellik: Mübadele Türküleri” projesi mübadillerin Türkçe söyledikleri şarkı/türkü ve manileri kapsamamasına rağmen “Hanım Ayşem” gibi şimdiye kadar yaygın olarak bilinmeyen/söylenmeyen bazı Türkçe şarkılar da derlenmiş ve bu kitapta yer almıştır. Proje çalışmaları sırasında vakfımızı ziyaret eden Kanada vatandaşı Larry Korolof’un hikayesi de bizlere ilginç geldi. Kesriye (Kostur)’nin Jerveni köyünden Mustafapaşa/Sinasos’a iskan edilen hemşerilerini ziyarete gelen ve onlarla aynı dili konuşan, aynı türküleri söyleyen Larry Korolof’un söylemiş olduğu üç türküye de kitabımızda yer verdik. Yürütmekte olduğumuz “ Çölde Bir Vaha-Çok Kültürlü Mustafapaşa” adlı belgesel projesinin çekimleri sırasında Nevşehir/Mustafapaşa kasabasında ve Niğde/Yeşilburç beldesinde yapılan derlemelere de kitabımızda yer verilmiştir. Proje çalışmalarımız sonucunda ortaya çıkan ürünler; “Belleklerdeki Güzellik: Girit Manileri, Atasözleri, Deyimler ve Tekerlemeler” ve “Belleklerdeki Güzellik: Mübadele Türküleri” adı altında iki ayrı kitap olarak yayımlanmıştır. Ayrıca derlenen şarkı/türkü ve ninnilerden seçilen özgün sesler de “Mübadele Türküleri” kitabına ek bir CD olarak yayımlanmıştır. Bunun yanı sıra, derlenen bu şarkı ve türkülerden bir kısmı notalandırılarak LMV korosunun repertuarına alınmış, 28 Eylül 2007 tarihinde YTÜ Oditoryumunda düzenlenen bir konserde icra edilmiştir. Derlenen şarkı/türkülerden seçilen orijinal seslerden örnekler Muammer Ketencoğlu ve Ülker Uncu tarafından bir albümde toplanmış ve bu kitabın eki olarak yayımlanmıştır.

“ Belleklerdeki Güzellik: Mübadele Türküleri” projesi 8 ay gibi çok kısa bir sürede tamamlanmıştır. Bunda en büyük pay hiç kuşkusuz proje ekibimizin yanı sıra bizlerden gönüllü katkılarını esirgemeyen dostlarımızındır. Emeği geçen herkese sonsuz teşekkürler.

Sefer Güvenç

Eylül 2007