Kısaca Mübadele
Kısaca Mübadele 1912-1922 yılları arasındaki savaşlar nedeniyle Balkanlar’da, Ege Adalarında ve Anadolu’da büyük acılar yaşandı. Balkan Savaşı sonrasında yüz binlerce Müslüman savaşta yenik düşen Osmanlı ordusunun peşi sıra korku ve panik içinde doğdukları toprakları terk ederek Anadolu ‘ya sığındı. Benzer trajedi, 1922 yılında Kurtuluş Savaşında yenik düşen Yunan ordusuyla beraber Anadolu’yu terk eden Ortodoks Rumların başına geldi. Bir ay gibi kısa bir süre içinde yüz binlerce Ortodoks Rum Yunanistan’a sığındı. Bu durum Yunanistan’da büyük sıkıntılara ve kaosa yol açtı. Yunanistan’ın nüfusu bir anda dörtte bir oranında arttı.
Lozan Barış Konferansı toplandığında öncelikle sığınmacılar ve esirler konusu ele alındı. İngiltere temsilcisi Lord Curzon’un teklifi ve Milletler Cemiyeti görevlisi Nansen’in raporu doğrultusunda; Yunanistan’da yerleşik Müslümanlarla Türkiye’de yerleşik Ortodoks Rumların zorunlu göçünü öngören Mübadele Sözleşmesi imzalandı. Bu sözleşme uyarınca; İstanbul’daki Ortodoks Rumlar ile Batı Trakya’daki Müslümanlar hariç Yunanistan’da yerleşik bütün Müslümanlar Türkiye’ye, Türkiye’de yerleşik bütün Ortodoks Rumlar Yunanistan’a gönderildi. Mübadele sözleşmesinin kapsamına 18 Ekim 1912 tarihinden sonra yurtlarını terk etmiş olanlar da alınarak mülteciler sorununa bir çözüm bulunmuş oldu.
Tarihteki ilk ZORUN GÖÇ’ü içeren bu sözleşme ile iki milyon civarında insan yurtlarından kopartılarak, yeni yerleşim bölgelerinde yaşamaya mecbur edildi. Tarihimizdeki bu kitlesel ve zorunlu göçe kısaca mübadele, bu insanlara da mübadil deniyor.
Lozan Mübadilleri Vakfı ‘ nın Kuruluş Gerekçesi
Yunanistan ve Türkiye’de mübadele ile göç eden kitlelerin yaşadıkları sürece baktığımızda Türkiye’den Yunanistan’a göç edenlerin; kültür, sanat ve folklorik değerlerini korumak için çeşitli etkinlikler yaptıklarını, kendi aralarında dernekler, vakıflar kurarak örgütlendiklerini, kültür ve sanat merkezleri, araştırma enstitüleri, müzeler kurduklarını görüyoruz.
Yunanistan’dan Türkiye’ye göç edenlerin ise yaygın ve etkin bir örgütlenme içine girmedikleri görülmektedir. Yakın zamana kadar bir kaç akademisyenin dışında bu konuya pek eğilen de olmamıştır. Oysa göç edenler; bilgi birikimlerini, kültür, sanat ve folklorik değerlerini de beraberinde taşımışlardır. Bizler, bugünkü kültürümüzün oluşumunda önemli etkisi olan değerlerin ve yakın tarihimizin ciddi biçimde ve bilimsel olarak araştırılmasının önemli bir görev olduğuna inanıyoruz.
Ayrıca her iki ülke topraklarının tarihi zenginliği ve mirası kabul edilmesi gereken kültür varlıklarının yeterince korunmamış olduğunu düşünüyoruz. “İnsanlık Mirası” olan bu kültürel varlıklara sahip çıkılması için her iki ulusun ve uluslararası kültür kurumlarının duyarlı olmasını sağlayacak çabalara ihtiyaç vardır.
Günümüzde, halkların yakınlaşmasının dünya barışı açısından ne denli önem taşıdığı bilinmektedir. Bizler, Türkiye ve Yunanistan halkları arasında, 17 Ağustos 1999’da meydana gelen Körfez depremi ve 7 Eylül 1999’da meydana gelen Atina depremi sonrası yaşanan dostluk havasının kalıcı olması ve giderek diğer halklara örnek olmasının objektif şartlarının, her iki ülke mübadilleri arasındaki iletişimin güçlendirilmesi ile oluşturulabileceğini düşünüyor ve bu nedenle Türkiye’deki mübadillerin bir an önce örgütlenmesi gerektiğine inanıyoruz.
İşte bu gerçekleri göz önüne alan bizler; bir grup mübadil, mübadil çocuğu ve torunu bir araya geldik. 1999 yılının Kasım ayında bir girişim olarak başlattığımız çalışmalar, 30 Kasım 2000 tarihinde hazırlanan ve noterde onaylatılan vakıf senedinin 25 Nisan 2001 tarihinde tescil edilmesiyle tüzel kişilik kazandı.
Vakfımızın tescili 25 Mayıs 2001 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanarak kesinleşti.
Sizlerin katkı ve desteğiyle giderek güçleneceğimize ve kalıcı işler yapacağımıza inanıyoruz.
Vakfın Amacı
Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti ile Yunan hükümeti arasında 30 Ocak 1923 tarihinde Lozan şehrinde imzalanan “Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi” kapsamına giren mübadillerin;
Kültür, sanat, folklorik değerlerini korumak, yaşatmak,
Yakın tarihimizi ve mübadeleyi bilimsel olarak araştırmak, belgelemek,
Mübadillerin geride bıraktıkları insanlık mirası olan kültür varlıklarının korunması için çaba göstermek,
Türkiye ve Yunanistan halkları arasındaki dostluk, sevgi ve işbirliğini geliştirmek ve barış kültürünün yerleşmesi için çaba göstermek,
Mübadiller ve sonraki kuşaklar arasındaki sosyal ve kültürel dayanışmayı ve yardımlaşmayı sağlamaktır.
Vakfın Çalışma Alanları
a- Mübadele ve yakın tarihimizle ilgili bilimsel çalışmalar yapar. Üniversitelerin ilgili bölümleri ile uzman kişi ve kurumlarla işbirliği içinde sözlü tarih, müzik, folklorik derleme çalışmaları yapar veya yaptırır.
b- Mübadillerin geride bıraktıkları kültür varlıklarının, tarihi eserlerin envanterini yaparak bunların korunması, onarım ve bakımının sağlanması için her iki ulusun ve uluslararası kültür ve diğer kurumların duyarlı olmasını sağlayacak çalışmalar yapar. Bu konuda üniversitelerin ilgili bölümleri, UNESCO, Avrupa Birliğinin ilgili birimleri, Kültür Bakanlığı ile diğer uzman kişi ve kuruluşlarla işbirliği yapar.
c- Mübadiller arasında sevgi ve dostluk bağlarını kuvvetlendirmek için geziler düzenler, mübadillerin geldikleri yerleşim yerleri ile göç ettikleri yerleşim yerlerinin kardeş yerleşim yerleri olması için çaba sarfeder. Bu tür çalışmalar için yerel yönetimlerle işbirliği yapar.
d- Türkiye, Yunanistan, Akdeniz ve Balkan ülkeleri halkları ve gençleri arasında dostluk, sevgi ve işbirliği duygularını geliştirecek kültür, sanat, spor ve turizm etkinlikleri düzenler. Eğitim-öğretimin ve müzelerin karşılıklı düşmanlık doğuracak öğelerden arındırılması için çalışır. Bu amaç doğrultusunda faaliyet gösteren yurt içindeki ve yurt dışındaki kuruluşlarla yasaların izni doğrultusunda işbirliği yapar.
e- Kültürel ve tarihi değeri olan her türlü belge, evrak, fotoğraf, film, afiş, kitap, günce, giyim eşyası ve her türlü anı eşyalarının derlenmesi, arşivlenmesi, korunması ve araştırmacıların kullanımına sunulması için çalışmalar yapar.
f- Mübadele ve yakın tarihimizle ilgili araştırmalar, yararlı çalışmalar yapan, barış kültürünün gelişmesine katkıda bulunan kişi ve kurumlara teşvik ödülleri verir.
g- Vakfın uzmanlık alanına giren konularda seminer, konferans, panel, sempozyum ve kollokyumlar, yarışmalar, konserler ve festivaller düzenler, kurslar açar.
h- Üyelerin yararlanması için kitaplık, lokaller, bakım ve dinlenme evleri açar.
ı- Vakfın amaçları doğrultusunda kitap, broşür, yıllık, dergi, bülten, takvim vb. yayınlar. Kaset, CD-Rom, dökümanter film, radyo ve TV programları hazırlar veya hazırlatır. Bu alanlarda danışmanlık hizmeti verir.
i- Vakfın amaçlarına uygun ve hizmet vermek amacıyla ihtisas komisyonları kurar, bilimsel ve kültürel danışma kurulları oluşturur.
j- Tüm bu alanlarda benzeri yerli ve uluslararası kuruluşlarla yasaların izni doğrultusunda işbirliği yapar
Lozan Mübadilleri Vakfı’nın Üyeleri ve Organları
Vakıf Kurucu Üyeleri
Sefer Güvenç, Ahmet Atilla Karaelmas, Müfide Pekin, Füsun Çeliker, İbrahim İşler ( vefat), Gürdal Koç, Çimen Turan, Mustafa Bozbey, Bilgin Alanbey, Arif Ümit İşler, Vedia Elgün, Melih Kırlıdoğ, Hatice Canan Pak, Hatice Nur Taşan, Yüksel Kiraz, Mübeccel Hepbayraktar (vefat), Fuat İnak, Reşat Nuri Tesal (vefat), Hüsnü Karaman, Semra İnak.
Kuruluştan sonra üye olanlar
H.Turan Okar, Muammer Ketencoğlu, Mert Rüstem, Ali Aksoy (vefat), Gültan Kelemci, Erdoğan Akter, Hakkı Ülkü, Fitnat F. Sönmez, Rafet Güçer, Lemis Saran, Semra Bayrı, İbrahim Durgut, Turan Tayan, Ergin Ergevin, Nurten Ergevin, Hüseyin Kavas (vefat), M.Ali Gökaçtı (vefat), Lütfü Karadağ, Sami Vodina, Şengün Alacaklı, Aylin İkiışık, Serhat Güvenç, Aycan Yılmaz, Yavuz Başarır, Şule Kılıç, Filiz Çalışlar Yenişehirlioğlu, Süleyman Mazlum, Kadir Akın, O.Mehmet Yayınoğlu, Esat Halil Ergelen, Sadrettin Soylu, M. Çetin Özer, Çetin Gürses, Gülçin Aldemir Somuncu, Seyhun Sezer, Akın Üner, Şener Aybey, Sema Elgün, Sefa Taşkın, Emine Tutku Vardağlı, Nüshet Ak, Gökçe Bayındır Goularas, Erol Uzsoy, Füsun Çoşkuner, Ertuğrul Ersan Ölçer, İbrahim Zeki Şen, Erhan Güzel.
Vakıf yönetim kurulu
Asil: Arif Ümit İşler (Başkan), Müfide Pekin (Başkan Yardımcısı) , Süleyman Mazlum (Muhasip), Sefer Güvenç (Genel Sekreter), A.Atilla Karaelmas, Çimen Turan, Füsun Çeliker
Yedek: Esat Halil Ergelen, Sadrettin Soylu, Hatice Nur Taşan, Erhan Güzel, Emine Tutku Vardağlı, Hasan Turan Okar, Şule Kılıç.
Vakıf denetim kurulu
Asil: Nüshet Ak, Ersan Ertuğrul Ölçer, Semra Bayrı.
Yedek: Sami Vodina, Mustafa Çetin Özer, Füsun Çeliker.