1912 Balkan Savaşı öncesi Osmanlı yönetimi döneminde Selanik Vilayeti, kuzeyinde Kosova Vilayeti ve Bulgaristan, doğusunda Şarki Rumeli ve Edirne vilayetleri, güneyinde Ege Denizi ve batısında Manastır Vilayeti ile sınırlıydı. Türkülere konu olan Vardar Nehri ile Mübadele sınırını çizen Karasu Nehrinden başka İnce Karasu (Vistriça), Struma ve Galik nehirleri Selanik Vilayeti sınırları içinde denize kavuşur. Yüzölçümü 35.393 km.2, 1912 Balkan Savaşı öncesi nüfusu 1.142.940 kişiydi. Selanik, Siroz (Serez), Drama ve Taşoz sancaklarının bağlı olduğu Selanik Vilayeti’nin merkezi Selanik şehriydi.

Selanik Sancağı
Selanik merkez kazası ile Kesendire, Karaferye, Yenice-i Vardar, Vodina, Langaza, Gevgili, Avrathisar (Kılkış), Doyran, Usturumca, Tikveş, Katrin ve Aynaroz kazalarını kapsamaktaydı. Günümüzde Ustrumca, Tikveş ve Gevgili kazalarına bağlı yerleşim yerleri Makedonya Cumhuriyeti/FYROM sınırları içinde kalmaktadır, Ancak Doyran ve Gevgili kazasına bağlı bazı köyler Yunanistan sınırları içinde kaldığından ahalisi mübadelede Türkiye’ye gelmiştir.

Selanik Merkez Kazası
Selanik kenti, Ege Denizi kıyısında Hortaç Dağı’nın güneyinde kurulmuş, Osmanlı’nın Rumeli’de İstanbul’dan sonraki en büyük ikinci şehriydi. İstanbul – Manastır tren yolu hattı üzerindedir. Balkan Yarımadası’nı boydan boya kesen yolların düğüm noktasında bulunması ve bu yolları işlek deniz ulaşımına bağlayan korumalı bir limana sahip olması kuruluş tarihi olan İ:Ö. 316 yılından itibaren önemli bir ticaret merkezi haline gelmesini sağlamıştır. Bizans döneminde Slav, Arap ve Norman saldırılarına uğrayan Selanik 1383-1387 yılları arasında dört yıllık bir kuşatmadan sonra I. Murat zamanında Osmanlı’nın eline geçti. Fakat Ankara Savaşı nedeniyle kent 100.000 akçe haraç karşılığı Venediklilere devredildi. 1430 yılında II. Murat tarafından üç günlük bir kuşatma sonrası Venediklilerden geri alındı. 1912 yılına kadar kesintisiz 518 yıl Osmanlı yönetiminde kaldı. Selanik’in Osmanlı yönetimine girmesinden sonra şehrin ekonomik hayatını canlandırmak için kent merkezine ve çevresine Anadolu’dan ve Osmanlı’nın Rumeli’deki topraklarından getirilenler yerleştirildi. 1492 yılında ise İspanya ve Portekiz’den kovulan Yahudiler Selanik’e iskân edildi.

1900’lü yılların başlarında 90 bin nüfusun 45 bini Yahudi, 30 bini Müslüman, kalanı da Rum ve Frenk Mahallelerinde yaşamaktaydı. Şehir, geniş caddeleri, tramvay yolları, düzgün alt yapısı ile Makedonya Bölgesi’nin en önemli liman kenti idi. Selanik; Türklerin, Yahudilerin, Yunanların, Bulgarların ve diğer Balkan halklarının yaşadığı kozmopolit ve çok kültürlü bir kentti. Balkan Savaşı sonrası asker ve sivil Osmanlı bürokrasisinin, Bulgarların, 1923 Mübadelesi ile Müslümanların, 2. Dünya Savaşı sırasında Yahudilerin Almanya’da toplama kamplarına götürülmesi ve bazılarının İsrail’e göç etmesiyle kent kozmopolit ve çok kültürlü özelliğini yitirmiştir. 1900’lü yılların başında kentte bir hükümet konağı, üç askeri idare binası, bir gümrük, bir karantina, bir hastane, bir hapishane, iki kışla, bir tophane, iki kale, bir belediye binası, bir mülkiye okulu, bir ziraat okulu, bir sanayi okulu, bir askeri ortaokul ve lise, 31 ilkokul, 56 cami, 7 medrese ve kütüphane, 5 matbaa, 16 kilise, 21 sinagog, bir bedesten, 15 otel, 27 fabrika ve bir tiyatro binası mevcuttu. Bunlardan bilhassa Hortaç Camii, Ayasofya ve Kasimiye Camileri ile Zafer Takı bir asır önceki kitaplarda dahi yerini almıştı. Günümüzde bunların yanı sıra fonksiyonsuz da olsa, Hamza Bey Camii, Alaca İmaret Camii, Yeni Cami, Bey Hamamı, Yedikule Zindanları, Beyaz Kule, Bedesten gibi Osmanlı dönemine ait bazı yapılar hala mevcuttur. Selanik, Osmanlı siyasi tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Hürriyetçi fikirler ve akımlar bu şehirde doğduğu için “Kâbe-i Hürriyet (Hürriyetin Kâbe’si)” olarak adlandırılmıştır. 31 Mart sonrası Abdülhamit’in zorunlu ikametgâhı Selanik’te ki Alatini Köşkü olmuştu.

Mustafa Kemal dahil Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda aktif rol alan sivil ve askeri şahsiyetlerin ya doğum yeri Selanik’tir ya da görev yaptıkları yer. Ayrıca ünlü şairimiz Nazım Hikmet gibi pek çok edebiyatçımızın, sanatçımızın ve bilim insanımızın doğum yeri de Selanik şehridir. Mübadelede en önemli sevk limanlarından biri olan Selanik, tüm mübadiller için de çok önemli bir kenttir. Yalnız Merkez Kaza, Sancak ve Vilayet sınırları içerisinde yer alanlar değil, diğer vilayetlerden gelen mübadiller de kendilerini “Selanikli” olarak niteler. Günümüzde Selanik (Thessaloniki), Orta Makedonya Bölgesinin ve Selanik ilinin merkezidir.